Los Emblemata (Frankfurt, 1596) de Dionysius Lebeus BatilliusClasicismo, Neoestoicismo, Calvinismo

  1. Antón Martínez, Beatriz
Revista:
Janus: estudios sobre el Siglo de Oro

ISSN: 2254-7290

Año de publicación: 2014

Número: 3

Páginas: 115-176

Tipo: Artículo

Otras publicaciones en: Janus: estudios sobre el Siglo de Oro

Resumen

Los Emblemata (Frankfurt, 1596) del juez calvinista Dionysius Lebeus Batillius, libro que clausura el siglo de oro de la emblemática francesa, son por primera vez objeto de un pormenorizado estudio en el que, a la luz de la biografía del autor y de su encuentro con el emblematista Janus Jacobus Boissardus, se presta atención a la génesis, a la estructura y al método de composición, al contenido y a las fuentes directas e indirectas; asimismo se señalan las notables diferencias entre esta editio princeps y la segunda edición (Heidelberg, 1600). A modo de breve antología se añade una selección de emblemas, cuyo análisis pone de manifiesto la pasión del autor por la Antigüedad clásica, su preferencia por el Neoestoicismo y su compromiso, cauteloso y disimulado, i.e. propio de un nicodemita, con la Iglesia Reformada.

Referencias bibliográficas

  • Aneau, Barthélémy, Picta Poesis, Lyon, M. Bonhomme, 1552.
  • Bertin, George, Medicina libris viginti Methodice absoluta, Basilea, C. Waldkirch, 1587.
  • Beza, Teodoro de, Icones, id est verae imagines virorum doctrina simul et pietate illustrium, [...] quibus adiectae sunt nonullae picturae quas Emblemata vocant, Ginebra, J. de Laon, 1580.
  • Beza, Teodoro de, Ad Acta colloquii Montisbelgardensis Tubingae edita, Theodori Bezae Responsio, Ginebra, J. le Preux, 1587.
  • Beza, Teodoro de, Ad Acta colloquii Montisbelgardensis Tubingae edita, Theodori Bezae Responsionis, Pars altera, Ginebra, J. le Preux, 1588.
  • Bocchius, Achilles, Symbolicarum Quaestionum, De Vniverso genere, quas ludebat, libri quinque, Bolonia, Academia Bocchiana, 1555.
  • Boissardus, Janus Jacobus [ms. autógrafo]. Recueil de sentences morales, latines et grecques, dont chacune est illustrée d’un dessin à la plume et au lavis, et accompagnée de quatre vers latins et d’une instruction morale, par J. J. Boissard, Bibliothèque de l’ Institut de France (París), MS 623.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Emblemata cum tetrastichis latinis, Metz, J. Aubry, 1584.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Emblemes latins [...] avec l’interpretation Françoise du I. Pierre Ioly Messin, Metz, J. Aubry – A. Faber, 1588.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Poemata, Metz, A. Faber, 1589.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Emblematum Liber, Frankfurt, T. de Bry, 1593.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Theatrum vitae humanae, Metz, A. Faber, 1596.
  • Boissardus, Janus Jacobus, Icones quincuaginta virorum illustrium doctrina & eruditione praestantium ad vivum effictae, cum eorum vitis descriptis, Frankfurt, Th. de Bry, 1598.
  • Buchanan, George, Rerum Scoticarum Historia, Edimburgo, A. Arbuthnetus, 1582.
  • Calvino, Juan, Excuse à Messieurs les Nicodemites, sur la complaincte qu’ilz font de sa trop grand’ rigueur, [Ginebra], [Jean Girard], 1544.
  • Chassanion, Jean, De gigantibus eorumque reliquiis atque iis quae ante annos aliquot nostra aetate in Gallia repertae sunt, Basilea, [s.i.], 1580.
  • Corrozet, Gilles, Hecatomgraphie, París, D. Janot, 1540.
  • Coustau, Pierre, Pegma, Lyon, M. Bonhomme, 1555.
  • Covarrubias, Sebastián de, Tesoro de la Lengua Castellana o Española, Madrid, L. Sánchez, 1611.
  • Gesner, Conrad, Historiae animalium liber IIII, qui est de piscium et aquatilium animantium natura, Zúrich, C. Froschover, 1558.
  • Junius, Hadrianus, Emblemata, Ad D. Arnoldum Cobelium. Eiusdem Aenigmatum Libellus. Ad D. Arnoldum Rosenbergum, Amberes, C. Plantinus, 1565 ( = Adriano Junio, Emblemas. Estudio introductorio de Beatriz Antón; traducción, notas e índices de Beatriz Antón y Antonio Espigares, Zaragoza, Pórtico, 2013).
  • Lebeus Batillius, Dionysius, Traité de l’origine des anciens assassins portecouteaux. Avec quelques exemples de leurs attentats & homicides és personnes d’aucuns Roys, Princes, & seigneurs de la Chrestienté, Metz, A. Faber, 1595.
  • Lebeus Batillius, Dionysius, Emblemata a Jano Jac. Boissardo Vesuntino delineata sunt, et a Theodoro de Bry sculpta, et nunc recens in lucem edita, Frankfurt, T. de Bry, 1596.
  • Lebeus Batillius, Dionysius, Emblemata. Ad Clariss. Virum Philippum Mornaeum Plessiacum. Una cum Appendice nonnullorum carminum. Editione Voegeliniana. Dionysii Lebei Batillii, et Aliorum Aliquot Poematia, Heidelberg, 1600.
  • Lipsio, Justo, De Constantia libri duo, qui alloquium praecipue continent in publicis malis, Leiden, C. Plantinus, 1584.
  • Lipsio, Justo, Politicorum sive de Civilis Doctrinae libri sex, Leiden, C. Plantinus, 1589.
  • Mirandola, Pico della, Disputationes adversus astrologiam divinatricem, en Opera omnia, Basilea, H. Petri, 2 vols., 1557. Montaigne, Michel de, Cinquiesme edition, augmentée d’un troisiesme liure et de six cens additions aux deux premiers, París, L’Angler, 1588. http://www.lib.uchicago.edu/efts/ARTFL/projects/montaigne/1588.index.html
  • Montenay, Georgette de, Emblemes ou Devises Chrestiennes, París, J. Marcorelle, 1571 (= 1567).
  • Münster, Sebastian – Erasmo, Desiderio, Biblia Sacra utriusque Testamenti, et Vetus quidem post omnes omnium hactenus aeditiones, Zúrich, Ch. Froschauer, 1539.
  • Nevelet – Dosches, Pierre, Basilea, París, C. Wechel, 1587.
  • Perrière, Guillaume de la, Theatre des bons engins, París, D. Janot, 1540.
  • Petrarca, Francesco, De remediis utriusque fortunae, Estrasburgo, H. Eggestein, ca. 1473-1475.
  • Petronio, Petronii Arbitri Satyricon, Lyon, J. de Tournes, 1575.
  • Platón, Omnia divinis Platonis Opera tralatione [sic] Marsilii Ficini, Basilea, Froben, 1532.
  • Plutarco, Opuscula (quae quidem extant) omnia, Basilea, A. Cratander, 1530.
  • Reusner, Nicolás, Emblemata: partim ethica et phisica: partim vero historica et hieroglyphica, Frankfurt, Feyerabend, 1581.
  • Reusner, Nicolás, Icones seu Imagines vivae literis cl. Virorum, Italiae, Graeciae, Basilea, C. Valdkirch, 1589.
  • Rollenhagen, Gabriel, Selectorum Emblematum Centuria Secunda, Utrecht, C. de Passe, 1613. Sambucus, Joannes, Emblemata, cum aliquot nummis antiqui operis, Amberes, C. Plantinus, 1564 (2ª ed. ampliada Amberes, C. Plantinus, 1566).
  • Seneca, Lucio Anneo, Opera quae stant omnia [...] Coelii Secundi Curionis uigilantissima cura castigata, Basilea, I. Hervag – B. Brand, 1557.
  • Seneca, Lucio Anneo, L. Annaeus Seneca a Antonio Mureto correptus et notis illustratus, Roma, B. Grassi, 1585.
  • Solórzano, Juan de, Emblemata centum regio politica, Madrid, D. García Morrás, 1653. http://www.lib.uchicago.edu/efts/ARTFL/projects/montaigne/1588.index.html
  • Valeriano, Pierio, Hieroglyphica sive de sacris Aegyptiorum literis commentarii, Basilea, Isingrin, 1556.
  • Adams, Alison, Webs of Allusion. French protestant Emblem Books of the Sixteenth Century, Ginebra, Droz, 2003a.
  • Adams, Alison, “The Emblemata de Thédodore de Bèze (1580)”, Karl A. E. Enenkel, Arnoud S.Q. Visser (eds.), Mundus Emblematicus. Studies in Neo-Latin Emblem Books, Turnhout, Brepols, 2003b, pp. 71-99.
  • Adams, Alison, Jean Jacques Boissard’s Emblematum liber: Emblèmes latins: Metz: A. Faber, 1588: a facsimile edition using Glasgow University Library SM Add 415, with a critical introduction and notes by Alison Adams, Turnhout, Brepols, 2005.
  • Adams, Alison – Rawles, Stephen – Saunders, Alison, A Bibliography of French Emblem Books of the Sixteenth and Seventeenth, Centuries 1 y 2, Ginebra, Droz, 2 vols., 2002.
  • Antón, Beatriz, “Justo Lipsio, el Index Librorum Prohibitorum y el emblema LXXI, Temperandum prius quam puniendum de J. de Solórzano”, Sagrario López Poza (ed.), Florilegio de estudios emblemáticos A Florilegium of Studies on Emblematics, El Ferrol, Soc. Valle Inclán, 2004, pp. 137-148.
  • Antón, Beatriz, “Los Emblemata centum regio politica (Madrid, 1653) de J. de Solórzano”, en Rafael García, Vicent Zuriaga (eds.), Imagen y Cultura, Valencia, Biblioteca Valenciana, 2008, vol. I, pp. 249 267.
  • Antón, Beatriz, “Emblemas-florilegios sobre la amistad en el Emblematum Liber (1593) de J. J. Boissardo”, Euphrosyne, nº 42, (2014), (en prensa).
  • Bouzy, Christian, “El hombre sabio es un caracol: una representación emblemática”, en Ignacio Arellano, Marc Vitse (coords.), Modelos de vida en la España del Siglo de Oro, II: El Sabio y el Santo, Madrid, Iberoamericana – Vervuert, Universidad de Navarra, 2007, pp. 117-146.
  • Cartier, Alfred, Bibliographie des éditions des De Tournes imprimeurs lyonnais, mise en ordre avec une introduction et des appendices par Marius Audin et une notice biographique par E. Vial, París, Editions des Bibliotheques Nationales, 1937.
  • Chazal, Roger, “Postérité de l’emblème et concept de discours classique”, Revue de Litterature comparée, nº 64,4, (1990), pp. 705-723.
  • Choné, Paulette, Emblèmes et pensèes symboliques en Lorraine (1525- 1633), París, Klincksieck, 1991.
  • Choné, Paulette, “Les cas singulier des emblèmes en Lorraine aux XVIe et XVIIe siècles”, Littérature, nº 145,1, (2007), pp. 79-90.
  • Costa, Emilio, Andrea Alciato e Bonifacio Amerbach (1905), ed. facs. Whitefish, Montana, Kessinger Publishing, 2010.
  • Cottret, Bernard, Calvino. La fuerza y la fragilidad [1995], trad. Teresa Garín, Madrid, Editorial Complutense, 2002.
  • Cullière, Alain, “Un pamphlet autographe de Denis Lebey de Batilly (1590)”, Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance, nº 53,1, (1991), pp. 7-32.
  • Dilthey, Wilhelm, “Das natürliche System der Geisteswissenschaften im 17. Jahrhundert”, en Gesammelte Schriften Bd. II, Weltanschau-ung und Analyse des Menschen seit Renaissance und Reformation, Leipzig – Berlín, Teubner, 1914, pp. 153-161.
  • Eire, Carlos M. N., War gainst the Idols: The Reformation of Worship from Erasmus to Calvin, Cambridge, Cambridge U.P., 1986.
  • Frede, Dorothea, “Stoic Determinism”, Brad Inwood (ed.), The Cambridge Companion to the Stoics, Cambridge, Cambridge U.P., 2003, pp. 179-205.
  • Henkel, A. y A. Schöne, Emblemata Handbuch zur Sinnbildkunst des XVI. und XVII. Jahrhunderts, Stuttgart, Metzler, 1996 [1967].
  • Ginzburg, Carlo, Il nicodemismo. Simulazione e dissimulazione religiosa nell’Europa del ´500, Turín, Einaudi, 1970.
  • Greef, Wulfert de, The Writings of John [1989]. Expanded. ed., trad. Lyle D. Bierma, Louisville, Kentucky, Westminster John Knox Press, 2008.
  • Haag, Eugène – Haag, Emile, La France Protestante, ou Vies des protestants français qui se sont fait un nom dans l’ histoire, París – Ginebra, J. Cherbuliez, 9 vols., 1846-1859 (2ª ed. París, Sandoz et Fischbacher, 1877-1888, 6 vols.).
  • Harms, Wolfgang, “Mundus imago Dei est. Zum Entstehungsprozeß zweier Emblem-Bücher Jean Jacques Boissards”, Deutsche Vierteljahresschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte (DVjs), 47 (1973), pp. 223-244.
  • Hoefer, Jean Chrétien Ferdinand (dir.), Nouvelle Biographie Générale, París, F. Didot frères et fils et C., vol. 30, 1859, pp. 85-86. J. Paul Getty Museum [2007]. The J. Paul Getty Museum: Handbook of the Collections, Los Ángeles, J. Paul Getty Museum.
  • Jung, Martin H., Frömmigkeit und Theologie bei Philipp Melanchthon: das Gebet im Leben und in der Lehre des Reformators, Tubinga, Mohr Siebeck, 1998.
  • Lagrée, Jacqueline, Juste Lipse. La restauration du Stoïcisme, París, Vrin, 1994. http://en.wikipedia.org/wiki/Whitefish%2C_Montana
  • Landwehr, John, German Emblem Books (1531-1888). A Bibliography, Haentjens Dekker & Gumbert, Utrech – a. W. Sijthoff, Leiden, 1972.
  • Lane, Anthony N. S., John Calvin Student of Church Fathers, Edimburgo, T & T Cark, 1999. Langer, Ullrich, Perfect Friendship: Studies in Literature and Moral Philosophy from Boccaccio to Corneill, Ginebra, Droz, 1994.
  • López Poza, Sagrario, “El concepto neoestoico de ‘sabio’ y su difusión en la emblemática: el Theatro moral de Vaenius”, Ignacio Arellano, Marc Vitse (coords.), Modelos de vida en la España del Siglo de Oro, II: el Sabio y el Santo, Madrid, Iberoamericana / Vervuert, Universidad de Navarra, 2007, pp. 147-189.
  • MacLean, Ian, Learning and the Market Place: Essays in the History of the Early Modern Book, Leiden, Brill, 2009.
  • Stadler, Hermann (ed.), Albertus Magnus. De animalibus libri XXVI, nach der Cölner Urschrift. Münster, Aschendorff, vol. 1 (Lib. I-XII); vol. 2 (Lib. XIII-XXVI), 1916-1920.
  • Marino, Adrian, The Biography of “the Idea of Literature”: From Antiquity to the Baroque, NuevaYork, State University of New York Press, 1996.
  • Martín Sánchez, Mª A. Fatima, “Fatum y Providencia en Séneca”, Taula. Quaderns de Pensament (UIB), nº 16, (1991), pp. 91-123.
  • Moehn, Wilhelmus H. Th., The Relation between God and His Audience in Calvin’s Sermons on Acts, Ginebra, Droz, 2001.
  • Moreau, Pierre-François, Le stoïcisme au XVIe et au XVIIe siècle. Le retour des philosophies antiques à l’âge classique, París, A. Michel, 1999.
  • Osorio, Peter I., A Classicist under Constraint. Justus Lipsius and the Revival of Stoic Determinism in the De Constantia (Honor Thesis, Dartmouth College), 2012. http://www.dartmouth.edu/~classics/studenttheses/osoriopeterthesis_2012.pdf
  • Panizza, Letizia, “Stoic Psychoteraphy in the Middle Ages and Renaissance: Petrarch’s De remediis”, Margaret J. Osler (ed.), Atoms, Pneuma, and Tranquillity, Epicurean and Stoic Themes in European Thought, Cambridge, Cambridge U. P., 1991, pp. 39-65.
  • Peter, Rodolphe – Gilmont, Jean François, Bibliotheca calviniana: les oeuvres de Jean Calvin publiées au XVIe siècle, Ginebra, Droz, 1991.
  • Raitt, Jill, The Colloquy of Montbéliard: Religion and Politics in the Sixteenth Century, Oxford, xford U. P., 1993.
  • Russell, Daniel, The emblem and device in France, Lexington, Kentucky, French Forum, 1985.
  • Russell, Daniel, “Looking at the Emblem in a European Context”, Revue de littérature comparée, nº 64, 4, (1990), pp. 625-644.
  • Saunders, Alison, The sixteenth-century French emblem book: a decorative and useful genre, Ginebra, Droz, 1988.
  • Sellars, John, The Art of Living: The Stoics on the Nature and Function of Philosophy, Londres, Duckworth / Bristol Classical Press, 20092.
  • Sellars, John, “Stoic Fate in Justus Lipsius’s De Constantia and Physiologia Stoicorum”, Journal of the History of Philosophy. http://www.academia.edu/2331468/Stoic_Fate_in_Justus_Lipsiuss_De_Constantia_ and_Physiologia_Stoicorum
  • Solomon, Robert C., “On Fate and Fatalism”, Philosophy East and West, nº 53, 4, (2003), pp. 435-454.
  • Steland, Dieter, “Die Parabolae des Erasmus als Quelle von Emblemen”, Bruno Klein – Harald Wolter von dem Knesebeck (eds.), Nobilis arte manus. Festschrift zum 70. Geburtstag von Antje Middeldorf Kosegarten, Desden – Kassel, Klein, 2002, pp. 331-361.
  • Tavard, George H., “Calvin and the Nicodemites”, Randall C. Zachman (ed.), John Calvin and Roman Catholicism: Critique and Engagement, Then and Now, Grand Rapids, MI, Baker Academic, 2008, pp. 59-78.
  • Tribout de Morembert, Henri, “Les années messines de Jean-Jacques Boissard archéologue et humaniste 1559-1602”, Mémoires de l’Académie nationale de Metz, nº 10, (1967), pp. 127-142.
  • Tribout de Morembert, Henri, La reforme à Metz, II. Le Calvinisme (1553- 1685), Nancy, P. U. de Nancy, 1971.
  • Visser, Arnoud, “Escaping the Reformation in the Republic of Letters: Confessional Silence in Latin Emblem Books”, CHRC, nº 88, 2, (2008), pp. 139-167.
  • Zanta, Leontine, La Renaissance du stoicisme au XVIe siecle, París, Champion, 1914.
  • Waszink, Jan, “Inventio in the Politica: Commonplace-books and the shape of political theory”, Karl Enenkel – Chris Heesakkers (eds.), Lipsius in Leiden. Studies in the Life and Works of a great Humanist, Leiden, Bloemendal / Florivallis, 1997, pp. 141-162.
  • Waszink, Jan, Justus Lipsius, Politica. Six books of Politics or Political Instruction (edition, introd. and transl.), Assen, Royal van Gorcum, 2004.